Κάποιος απλοϊκά θα μπορούσε να ισχυριστεί ότι ένας εκπαιδευτικός, μπορεί να δανειστεί στοιχεία από τις θεωρίες μάθησης που ούτως ή άλλως υπάρχουν και να τις εφαρμόσει σε ένα μοντέλο εξ αποστάσεως εκπαίδευσης. Είναι όμως έτσι;

Θεωρητικό - Παιδαγωγικό πλαίσιο της εξ αποστάσεως μάθησης

Μια προσέγγιση για την ενσωμάτωση της τεχνολογίας στην εκπαίδευση μιας και αυτό απαιτείται όταν θα μιλήσουμε για εξ αποστάσεως εκπαίδευση ξεκίνησε από την παιδαγωγική προσέγγιση του Shulman (1986) που ανέφερε την παιδαγωγική γνώση (Pedagogical Knowledge) και τη γνώση περιεχομένου (Content Knowledge) και τις αλληλεπιδράσεις τους.

Η γνώση της παιδαγωγικής από μόνη της όπως και η γνώση του περιεχομένου από μόνη της δεν μπορούν να αποφέρουν μια αποτελεσματική διδασκαλία. Η λύση είναι στη δυναμική ισορροπία των δύο αυτών στοιχείων.

Ένα από τα πιο διαδεδομένα μοντέλα, το μοντέλο γνώσης τεχνολογικού και παιδαγωγικού περιεχομένου TPCK ή TPACK στηρίχτηκε στη λογική του Shulman και την προχώρησε ένα βήμα παρακάτω. Σε πλήρη συμβατότητα με την πιο πάνω προσέγγιση, η νέα προσπάθεια περιλαμβάνει 3 βασικά στοιχεία:

• το περιεχόμενο (Content Knowledge)
• την παιδαγωγική (Pedagogical Knowledge) και
• την τεχνολογία (Technological Knowledge)

Σε αυτή την προσέγγιση η γνώση του περιεχομένου (Content Knowledge) αφορά τη γνώση που θα πρέπει να έχουν οι εκπαιδευτικοί για το αντικείμενο που πρόκειται να διδάξουν. Αυτή η γνώση πρέπει να περιλαμβάνει τη γνώση των εννοιών, θεωριών, ιδεών και οργανωτικών πλαισίων καθώς και των καθιερωμένων πρακτικών και προσεγγίσεων για την ανάπτυξη τέτοιων γνώσεων.

Η παιδαγωγική γνώση (Pedagogical Knowledge) είναι η γνώση που πρέπει να έχει ο εκπαιδευτικός σχετικά με όλες τις διαδικασίες και τις πρακτικές που μπορεί να ακολουθήσει για να καταφέρει το μάθημά του να εκπληρώσει τους μαθησιακούς στόχους. Αυτό απαιτεί βαθιά κατανόηση του τρόπου με τον οποίο μαθαίνουν οι μαθητές του τρόπου με τον οποίο μπορεί να αξιολογήσει τις γνώσεις που λαμβάνουν αυτοί και γνώσεις για τη γενικότερη διαχείριση του μαθήματος.

Στο σημείο τομής των δύο παραπάνω στοιχείων, του περιεχομένου και της παιδαγωγικής, βρίσκεται η «περιοχή» PCK που αναφέρεται στο πώς η γνώση της παραγωγικής μπορεί να εφαρμοστεί σε ένα συγκεκριμένο περιεχόμενο.

Η γνώση της τεχνολογίας (Technological Knowledge) που είναι το τρίτο συστατικό, εξαιτίας της μεταβλητότητας που έχει είναι και δύσκολο να οριστεί πλήρως τι πραγματικά σημαίνει. Η τεχνολογία εξελίσσεται με τόσο γρήγορους ρυθμούς όπου οποιαδήποτε οριοθέτηση της αυτή τη στιγμή, θα θεωρηθεί ξεπερασμένη σε σύντομο χρονικό διάστημα. Στην προσπάθεια ορισμού της, οι ερευνητές συμπεραίνουν ότι είναι πιο κοντά στον ορισμό Fluency of Information Technology (FITness) που προτάθηκε από την επιτροπή πληροφοριακής παιδείας του εθνικού συμβουλίου έρευνας στην Αμερική. Σύμφωνα με την επιτροπή γνώση της τεχνολογίας σημαίνει κατανόηση της ώστε να είναι δυνατή η παραγωγική της εφαρμογή στην εργασία και στην καθημερινή ζωή.

Στα σημεία επικάλυψης των 2 κύκλων τεχνολογίας και περιεχόμενου TCK «καθορίζεται» ποιο περιεχόμενο μπορεί να διδαχτεί ανάλογα με την επιλογή της τεχνολογίας. Η επιλογή μιας τεχνολογίας μπορεί να περιορίσει το περιεχόμενο που μπορεί να διδαχθεί και αντίστροφα. Οι εκπαιδευτικοί με δεδομένο λοιπόν το περιεχόμενο που θα πρέπει να διδάξουν, θα πρέπει να επιλέξουν κατάλληλες τεχνολογίες ώστε η μάθηση τελικά να είναι αποτελεσματική. 

Αντίστοιχα στα σημεία επικάλυψης παιδαγωγικής και τεχνολογίας TPK, δείχνει την αλληλεπίδραση τεχνολογίας και παιδαγωγικής. Το πώς δηλαδή η αρχική παιδαγωγική γνώση μπορεί να αλλάξει ανάλογα με τις επιλογές της τεχνολογίας που θα χρησιμοποιηθούν. Η προσπάθεια που πρέπει να καταβάλει ο εκπαιδευτικός εστιάζεται στην επιλογή τεχνολογιών και στη γνώση των παιδαγωγικών δυνατοτήτων και περιορισμών της συγκεκριμένης επιλογής.

Εδώ υπάρχει και η δυσκολία που αντιμετωπίζουν οι εκπαιδευτικοί στην προσαρμογή της τεχνολογίας πάνω σε παιδαγωγικές μεθόδους. Τα περισσότερα διαθέσιμα λογισμικά δεν είχαν σχεδιαστεί αρχικά για εκπαιδευτικούς σκοπούς. Εξ' αιτίας αυτού αρκετές φορές, αν δεν γίνει προσεκτικός σχεδιασμός, μπορεί να σημαίνει «παιδαγωγικές εκπτώσεις».

Η κοινή περιοχή επαφής και των 3 κύκλων ορίζει την περιοχή αλληλεπίδρασης και των 3 βασικών συστατικών τεχνολογίας περιεχομένου και παιδαγωγικής TPACK (ή TPCK). Από τις κοινές περιοχές που αναλύσαμε πιο πάνω στα ζευγάρια κύκλων διαφαίνεται η μεγάλη δυσκολία που υπάρχει από τον εκπαιδευτικό για την ορθή επιλογή, στη δημιουργία ενός εκπαιδευτικού προγράμματος. Η διδασκαλία και η μάθηση με την τεχνολογία υπάρχουν σε μια δυναμική συναλλακτική σχέση μεταξύ των τριών συνιστωσών στο πλαίσιο και οποιαδήποτε αλλαγή σε ένα από τους παράγοντες πρέπει οπωσδήποτε να αντισταθμιστεί με αλλαγές στους άλλους δύο.

Η επιτυχής διδασκαλία με τη χρήση της τεχνολογίας περνά αναγκαστικά από το μονοπάτι της διατήρησης μιας δυναμικής ισορροπίας μεταξύ των τριών συστατικών που είδαμε παραπάνω. Εάν θα θέλαμε να δούμε σε επίπεδα ένα θεωρητικό πλαίσιο για την εξ αποστάσεως εκπαίδευση θα μπορούσαμε να ορίσουμε τρία πρώτα διακριτά επίπεδα:

• Το επίπεδο της τεχνολογικής υποδομής, που αποτελεί τη βάση των εργαλείων που θα χρησιμοποιήσουμε στην εξ αποστάσεως εκπαίδευση.
• Το τεχνολογικό οικοσύστημα.
• Το επίπεδο περιεχομένου, το οποίο από μόνο του δεν διασφαλίζει την ποιότητα της εκπαιδευτικής διαδικασίας αλλά έχει μεγάλη συνάφεια με αυτήν.
• Το επίπεδο εκπαιδευτικού μοντέλου που θα πρέπει να λάβει υπόψη του, ότι:

Η εξ αποστάσεως εκπαίδευση δεν είναι απλά η ανάρτηση περιεχομένου στην καλύτερη περίπτωση, σε πλατφόρμες διαχείρισης μάθησης. Απαιτεί μια πιο σημαντική αλληλεπίδραση και συνεργασία μεταξύ όλων των συμμετεχόντων προσπαθώντας να επιτευχθεί μια ισορροπία μεταξύ της αυτορυθμιζόμενης μάθησης και της ενεργητικής συνεργατικής μάθησης.

Ένα σημαντικό στοιχείο διαφοροποίησης της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης είναι η δημιουργία κατάλληλου περιεχομένου που θα χρησιμοποιείτο στο μάθημα, όπως επίσης, η αξιολόγηση των μαθητών και η καθοδήγηση - εξατομικευμένη παρακολούθηση του μαθητή.

Βιβλιογραφία (ενδεικτική)

• Bates, A.W. (2005). Technology, E-learning and Distance Education (2th ed). New York, NY, Rutledge
• F. J. García-Penalvo, (2021) “Avoiding the dark side of digital transforma- tion in teaching. An institutional reference framework for eLearning in higher education,” Sustainability, vol. 13, no. 4, p. 2023, 2021
• Harris, Judi & Koehler, Matthew & Mishra, Punya. (2009). What Is Technological Pedagogical Content Knowledge?. Contemporary Issues in Technology and Teacher Education. 9.
• Shulman, L. S. (1986). Those Who Understand: Knowledge Growth in Teaching. Educational Researcher, 15(2), 4–14. https://doi.org/10.2307/1175860
• Sandid, B., Belhaj, L., & Elmadani, O. (2023). Strategies for Student Engagement in Distance Learning. International Journal For Multidisciplinary Research.