Η ανάπτυξη της τεχνολογίας έχει επηρεάσει σημαντικά την εκπαίδευση τα τελευταία χρόνια και θα συνεχίζει να την επηρεάζει τα επόμενα.

Νέα εκπαιδευτική πραγματικότητα και η εξ αποστάσεως εκπαίδευση

Οι μαθητές πλέον μεγαλώνουν σ' ένα τελείως διαφορετικό περιβάλλον από αυτό που προϋπέθεταν οι θεωρίες μάθησης, που εφαρμόζουν τα εκπαιδευτικά συστήματα.

Δημιουργείται σιγά σιγά ένα κενό που από του ερευνητές έχει ονομαστεί «ριζική ασυνέχεια».

Η τεχνολογία έχει δημιουργήσει αρκετές εφαρμογές ιστού για συνεργασία και επικοινωνία μεταξύ των μαθητών. Ο τρόπος ανάπτυξης δε των δικτύων και των κοινοτήτων που δημιουργούνται, ενθαρρύνουν τους νέους να αναπτύξουν νέες εντελώς διαφορετικές μορφές επικοινωνίας και δημιουργίας γνώσης, σε σχέση με αυτές που στηρίζει η επίσημη εκπαίδευση. Ο αριθμός δε των μαθητών που θα εμπλακεί και θα υιοθετήσει τέτοιου είδους τεχνολογίες, θα αυξηθεί στο μέλλον, καθώς οι νέοι έχουν μεγαλύτερη προδιάθεση να χρησιμοποιούν τις πιο πρόσφατες τεχνολογίες και αυτά έχουν διαπιστωθεί το μακρινό 2007. Αυτό σημαίνει ότι ο αριθμός των μαθητών που υιοθετεί ευχαρίστως νέες τεχνολογίες θα αυξηθεί σημαντικά, σε σχέση με τους μαθητές που έχουν μεγαλώσει με τα παραδοσιακά εργαλεία μάθησης. 

Η μετάβαση σε νέες εκπαιδευτικές μεθόδους επιβάλλει την ανάγκη σταδιακής εκπαίδευσης και υποστήριξης του διδακτικού προσωπικού προκειμένου να αναβαθμιστεί, η ποιότητα της εκπαίδευσης σε νέες συνθήκες. Στα χρόνια αυτά των γρήγορων μεταβάσεων βρίσκει πρόσφορο έδαφος λόγω της φύσης της η εξ αποστάσεως εκπαίδευση.

Πριν όμως προσπαθήσουμε να ορίσουμε την εξ αποστάσεως εκπαίδευση, τις προϋποθέσεις της, το θεωρητικό της πλαίσιο και τα χαρακτηριστικά της, ας ξεκαθαρίσουμε τι ΔΕΝ είναι εξ αποστάσεως εκπαίδευση.

Μία κάμερα, ένα μικρόφωνο και μια ψηφιακή γραφίδα μαζί με ένα σύστημα τηλεδιασκέψεων,  στην καλύτερη περίπτωση είναι εξ αποστάσεως επικοινωνία και όχι εξ αποστάσεως εκπαίδευση.

Η εκπαίδευση όπως τη γνωρίζαμε αρχικά, προϋπέθετε την παρουσία εκπαιδευτικού και εκπαιδευομένων σ’ ένα φυσικό χώρο (αίθουσα διδασκαλίας) την ίδια χρονική στιγμή. Με την ανάπτυξη νέων τεχνολογιών, στη διάδοση πληροφοριών εδώ και ενάμιση αιώνα, η εκπαίδευση σιγά σιγά βγήκε από τα στενά όρια της σχολικής τάξης και γνώρισε άλλους τρόπους υλοποίησης της. Άρχισε να διαμορφώνεται το τοπίο που γνωρίζουμε σήμερα με τον όρο «εξ αποστάσεως εκπαίδευση» (εξΑΕ)

Ο όρος εξ αποστάσεως εκπαίδευση, εμφανίστηκε για πρώτη φορά τη δεκαετία του 1970 και έγινε επίσημος όρος το 1982 από το Διεθνές συμβούλιο για την ανοικτή και εξ αποστάσεως εκπαίδευση. Αργότερα υιοθετήθηκε ο όρος «Ανοικτή Μάθηση και εξ Αποστάσεως Εκπαίδευση» διαμορφώνοντας μια σύγχρονη αντίληψη για την εξΑΕ συμπεριλαμβάνοντας τις λέξεις «ανοικτή» και «μάθηση». «Ανοικτή» που δηλώνει την ευκολία προσβασιμότητας απ’ όλους και «μάθηση» δίνοντας έμφαση στην κάλυψη των μαθησιακών αναγκών όλων των εκπαιδευομένων.

Βασικά χαρακτηριστικά της εξΑΕ μεταξύ των άλλων είναι:

• Η φυσική απόσταση που χωρίζει τον εκπαιδευτή από τον εκπαιδευόμενο που είναι και το στοιχείο διαφοροποίησης από τη δια ζώσης διδασκαλία. Ο καθηγητής καθοδηγεί πλήρως τον εκπαιδευόμενο σε όλη τη διαδικασία είτε μέσω της σύγχρονης διδασκαλίας, είτε μέσω των εργαλείων που έχει διαθέσιμα για τους μαθητές. 
• Η χρήση και μέγιστη αξιοποίηση ειδικά σχεδιασμένου πολυμορφικού εκπαιδευτικού υλικού, που είναι και το στοιχείο διαφοροποίησης από την κατ’ ιδίαν μελέτη.
• Η χρήση τεχνολογικών μέσων και εργαλείων για τη μεταφορά του εκπαιδευτικού υλικού την καθοδήγηση και την υποστήριξη των εκπαιδευόμενων από τον καθηγητή.
• Η εξασφάλιση αμφίδρομης επικοινωνίας.
• Η ικανότητα του εκπαιδευτικού φορέα να αναπροσαρμόζει το υλικό, τις πρακτικές και να επιλέγει την εκπαιδευτική διαδικασία ανάλογα με τους στόχους και τις τρέχουσες ανάγκες.
• Η ικανότητα του φορέα να ενσωματώνει νέες πρακτικές επιστημονικά τεκμηριωμένες, σύμφωνα με τις τρέχουσες εξελίξεις και την ανάπτυξη της τεχνολογίας. Άλλωστε κεντρικό στοιχείο της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης είναι η ανάγκη για προσαρμογή και καινοτομία στη διδασκαλία.

Βιβλιογραφία (ενδεικτική)

• Λιοναράκης, Α. (2001). Ανοικτή και εξ Αποστάσεως Πολυμορφική Εκπαίδευση: Προβληματισμοί για μία ποιοτική προσέγγιση σχεδιασμού διδακτικού υλικού. στο: Α. Λιοναράκης (επιμ.) Απόψεις και προβληματισμοί για την ανοικτή και εξ αποστάσεως εκπαίδευση. Αθήνα: Προπομπός.
• Λιοναράκης, Α. (2005). Ανοικτή και εξ αποστάσεως εκπαίδευση και διαδικασίες μάθησης. Στο Α. Λιοναράκης (Επιμ.). Ανοικτή και εξ Αποστάσεως Εκπαίδευση. Παιδαγωγικές και Τεχνολογικές Εφαρμογές (σελ. 13-38). Πάτρα: Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο.
• Λιοναράκης, Α. (2006). Η θεωρία της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης και η πολυπλοκότητα της πολυμορφικής της διάστασης. Στο Α. Λιοναράκης (Επιμ.), Ανοικτή και εξ Αποστάσεως Εκπαίδευσης – Στοιχεία θεωρίας και πράξης (σελ 7 – 41). Αθήνα: Προπομπός
• Λιοναράκης, Α. (2009). Η εκπόνηση Μεθοδολογικής Προσέγγισης (Διδακτική) των Προγραμμάτων δια βίου εκπαίδευσης από απόσταση. Αθήνα: Προγράμματα δια βίου εκπαίδευσης στα Κ.Ε.Ε και στο Κ.Ε.Ε.ΕΝ.ΑΠ.
• Bates, A.W. (2005). Technology, E-learning and Distance Education (2th ed). New York, NY, Rutledge
• Janette R. Hill, Liyan Song & Richard E. West (2009) Social Learning Theory and Web-Based Learning Environments: A Review of Research and Discussion of Implications, The Amer. Jrnl. of Distance Education, 23:2, 88-103, DOI: 10.1080/08923640902857713
• Kop, R., & Hill, A. (2008). Connectivism: Learning theory of the future or vestige of the past?. The International Review of Research in Open and Distributed Learning, 9(3). https://doi.org/10.19173/irrodl.v9i3.523